عدنان خاشقچی درمیان سالی

در دهه ۱۹۷۰، ایران یک جفت گوزن زرد ایرانی به اسرائیل هدیه داد که بخشی از یک تلاش منحصر به فرد حفاظت از محیط زیست بود. گوزن پرشین فالو، که یک گونه نادر است، در زمانی در سراسر خاورمیانه پراکنده بود اما در بسیاری از مناطق، از جمله اسرائیل، منقرض شده بود. این گونه به دلیل اندازه بزرگ، شاخ‌های برجسته و پوشش منحصر به فردش شناخته می‌شود.

هدیه ایران، کشوری که هیچ روابط دیپلماتیک رسمی با اسرائیل نداشت، از طریق یک طرف ثالث، معمولاً یک سازمان بین‌المللی حفاظت از محیط زیست، انجام شد. هدف، بازگرداندن این گونه به زیستگاه تاریخی خود در اسرائیل، به عنوان بخشی از تلاش‌های گسترده برای حفظ تنوع زیستی و حفاظت از گونه‌های در معرض خطر بود.

این رویداد به دلیل نمایش نمونه‌ای نادر از همکاری بین دو کشور با مواضع سیاسی مخالف در زمینه حفاظت از محیط زیست، اهمیت داشت. انتقال گوزن زرد ایرانی از ایران به اسرائیل یک عملیات منحصر به فرد و پیچیده بود که تحت تأثیر شرایط سیاسی و اجتماعی آن زمان قرار داشت. سرلشکر آوراهام یوفه، یک چهره مهم در حفاظت از محیط زیست اسرائیل، نقش محوری در این تلاش داشت. در ابتدا، اسرائیل تلاش‌هایی برای به دست آوردن گوزن‌های ماده از ایران انجام داد، و یوفه حتی سعی کرد مقامات ایرانی را با دعوت از شاهزاده عبدالرضا پهلوی، برادر شاه، برای شکار در اسرائیل متقاعد کند.

سرلشکر آوراهام یوفه که فرمانده جنگل بانی اسرائیل بود ترتیبی داد تا دولت اسرائیل به شاهزاده عبدالرضا پهلوی، که شکارچی مشتاقی بود، اجازه ویژه‌ای برای شکار آهوی نوبیان، گونه‌ای حفاظت شده در اسرائیل، داده شد. این رویداد بخشی از یک اقدام دیپلماتیک بوده که احتمالاً به مذاکرات یا روابط دیپلماتیک بین ایران و اسرائیل هم مرتبط می‌شد. شاهزاده عبدالرضا پهلوی به موجب این اتفاق متعهد شد تا ترتیبات انتقال حرفه ای و مجاز یک جفت گوزن زرد ایرانی را به اسرائیل فراهم کند.

با این حال، انتقال واقعی گوزن‌ها در شرایط دراماتیک رخ داد. با آغاز انقلاب اسلامی در ایران در سال ۱۹۷۸، عملیات انتقال گوزن‌ها که چند سالی بود روی آن رای زنی شده بود فوریت پیدا کرد. مایک ون گرونبروک، زیست‌شناسی که از اسرائیل اعزام شده بود، موفق به تأمین چهار گوزن ماده در میان آشوب انقلاب شد. برای خروج گوزن‌ها از ایران احتیاج به اجازه نامه‌ای بود که آن را سرپرست باغ وحش تهران اروین مولر می‌بایست امضا کند. مامور اسرائیلی وقتی از اروین مولر می‌خواهد تا به هر ترتیب این اجازه نامه را تهیه کند اروین مولر برای او شرطی می‌گذارد مولر از او می‌خواهد که یک ببر ایرانی و شیر ایرانی که پیشترها در کاخ شاه نگهداری می‌شد و اکنون در باغ وحش تهران هست هم با خود ببرند. مولر نگران این است که انقلابیون خشمگین به این حیوانات آسیب برسانند.

این عملیات که اغلب به عنوان "سرقت بزرگ گوزن پرشین ایران" شناخته می‌شود، شامل قاچاق چهار گوزن‌ا از ایران و انتقال آنها به اسرائیل بود. درحالیکه شیر و ببر ایرانی هیچ وقت از ایران خارج نشدند. وقتی گروه اسرائیلی به باغ وحش رسیدند مولر گریه می‌کرد زیرا ساعتی قبل انقلابیون به باغ وحش حمله ور شده بودند و دو حیوان نادر شیر و ببر را در قفس سر بریدند. این مأموریت ویژه برای تلاش‌های حفاظتی گوزن ایرانی زرد در اسرائیل حیاتی بود و با دقت کامل به انجام رسید.

گوزن‌ها ابتدا در یک ذخیره‌گاه طبیعت در اسرائیل نگهداری شدند و به عنوان بخشی از برنامه‌ای برای احیای جمعیت آنها در طبیعت، تکثیر شدند. موفقیت این برنامه نمونه مثبتی از چگونگی فراتر رفتن تلاش‌های حفاظتی از مرزهای سیاسی و ملی بوده است.

بر اساس گزارش‌های اخیر، جمعیت گوزن زرد ایرانی در اسرائیل بین ۲۰۰ تا ۲۵۰ فرد تخمین زده می‌شود. این گوزن‌ها، که در یک نقطه تقریباً منقرض شده بودند، با موفقیت در طبیعت اسرائیل مجدداً معرفی شده‌اند و بخشی از تلاش‌های مستمر حفاظتی کشور اسرائیل هستند. با این حال، این گونه همچنان به عنوان گونه‌ای بحرانی در معرض انقراض شناخته می‌شود و جمعیت جهانی آن حدود ۴۰۰ فردتخمین زده می‌شود. تهدیدات اصلی برای بقای آنها شامل از بین رفتن زیستگاه و شکار غیرقانونی است. تلاش‌های حفاظتی، مانند برنامه‌های پرورش و بازسازی زیستگاه، در جریان هستند تا به افزایش و ثبات جمعیت آنها کمک کنند

در مورد اینکه اسرائیل چه چیزی در ازای گوزن‌ها به ایران داده، منابع موجود هیچ اطلاعات مستقیمی در مورد مبادله یا معاوضه مستقیم بین دو کشور برای گوزن‌ها ارائه نمی‌دهند. به نظر می‌رسد این عملیات بیشتر تحت تأثیر تلاش‌های حفاظتی و شرایط خاص آشوب سیاسی در ایران در آن زمان بوده است. امروزه، به لطف این تلاش‌ها و کارهای مستمر حفاظتی، جمعیت گوزن زرد ایرانی با موفقیت در اسرائیل مجدداً معرفی شده و در حال رشد است و به تنوع زیستی و تعادل اکولوژیکی در منطقه کمک شایانی می‌کند.

هیربد هیومن

ژانویه ۲۰۲۴