این ادعا که از مواد مخدر به عنوان وسیله‌ای برای ایجاد کنترل جمعی و ساختن جوامعی سلطه‌پذیرتر استفاده شده است، بخشی از یک بحث گسترده‌ در مورد نقش مواد مخدر در جوامع و تاریخچه استفاده از آن‌ها به عنوان ابزاری برای کنترل اجتماعی است.

از دهه‌های ۱۹۵۰ و ۱۹۶۰، توجه زیادی به این ایده شده است که حکومت‌ها و سایر نهادهای قدرتمند ممکن است از مواد مخدر به عنوان وسیله‌ای برای مهار اعتراضات اجتماعی و حفظ ساختارهای قدرت استفاده کنند. برای مثال، برخی از منتقدان ادعا کرده‌اند که جنگ علیه مواد مخدر در آمریکا به عنوان وسیله‌ای برای سرکوب گروه‌های اجتماعی خاص، مانند جوامع رنگین‌پوست و معترضین سیاسی، استفاده شده است. علاوه بر این، برخی از نظریه‌پردازان فرهنگی و جامعه‌شناسان به تاثیرات فرهنگی و اجتماعی مصرف مواد مخدر اشاره کرده‌اند، به ویژه چگونگی استفاده از مواد مخدر برای فرار از مشکلات اجتماعی و فردی، که می‌تواند به حفظ وضعیت موجود و سرکوب تمایل به تغییر اجتماعی کمک کند. با وجود اینکه، موضوع استفاده از مواد مخدر به عنوان ابزاری برای کنترل جمعیت، موضوعی پیچیده و بحث‌برانگیز است در این مقاله قصد دارم تا نگاهی کلی به تاثیرات روانی گروه های مختلف این مواد بیاندازم و جوانب احتمالی از جمله اثرات اقتصادی، اجتماعی و سیاسی مصرف مواد مخدر و سیاست‌های مربوط به آن را بررسی کنم.

تریاک

ابتدا از تریاک شروع کنیم. تریاک، که از شیره خشخاش تولید می‌شود، یکی از قدیمی‌ترین مواد مخدر شناخته شده برای بشر است. استفاده از تریاک به دلیل خواص درمانی و تسکین دردش در تاریخ بشریت ریشه‌دار است. مصرف تریاک می‌تواند احساساتی از آرامش عمیق، رضایت و افزایش تحمل درد ایجاد کند. مصرف‌کنندگان ممکن است احساس سبکی و رهایی از نگرانی‌ها را تجربه کنند. با این حال، این ماده می‌تواند منجر به خواب‌آلودگی، کندی تنفس و در برخی موارد، حالت تهوع نیز بشود.

مصرف تریاک در خاورمیانه و آسیای شرقی ریشه‌های عمیق و دیرینه‌ای دارد. در خاورمیانه، تریاک به عنوان دارو برای تسکین درد و درمان اختلالات خواب مورد استفاده قرار می‌گرفت. در آسیای شرقی، به ویژه چین، مصرف تریاک از قرن‌ها پیش رواج داشته است.

اما اروپایی‌ها، به ویژه انگلیسی‌ها، در قرن نوزدهم نقش مهمی در افزایش مصرف غیر دارویی تریاک در آسیا داشتند. شرکت هند شرقیِ بریتانیا به صورت گسترده تریاک تولید شده در هند را به چین صادر کرد، که منجر به افزایش چشمگیر مصرف و وابستگی به تریاک در این کشور شد. این امر منجر به بروز جنگ‌های تریاک بین انگلیس و چین شد که نتیجه آن، باز شدن بازارهای چین به محصولات غربی و افزایش بیشتر مصرف تریاک در این کشور بود.

در پاسخ به مشکلات اجتماعی و اقتصادی ناشی از اعتیاد گسترده به تریاک، دولت چین تلاش‌هایی را برای مبارزه با مصرف تریاک آغاز کرد. این تلاش‌ها شامل ممنوعیت ورود تریاک، سرکوب قاچاقچیان، و تشویق به ترک اعتیاد بود. جنگ‌های تریاک، که بین سال‌های ۱۸۳۹ تا ۱۸۴۲ و دوباره بین سال‌های ۱۸۵۶ تا ۱۸۶۰ رخ داد، نقاط عطفی در این تلاش‌ها بودند. با این حال، علی‌رغم تلاش‌های چین، تجارت تریاک تا اوایل قرن بیستم ادامه یافت. مبارزه چین علیه تریاک در نهایت به کاهش قابل توجهی در مصرف تریاک منجر شد. پس از پایان حکومت امپریال و به قدرت رسیدن جمهوری خلق چین در میانه قرن بیستم، دولت جدید به طور جدی به مبارزه با تریاک پرداخت. اقدامات شدیدی مانند اعدام قاچاقچیان و ارائه برنامه‌های ترک اعتیاد اجرا شد. تا اواسط قرن بیستم، مصرف تریاک به طور چشمگیری در چین کاهش یافت.

در حالی که چین توانست با موفقیت به مصرف گسترده تریاک پایان دهد، سایر کشورها در مبارزه با مصرف تریاک و سایر مواد افیونی با چالش‌های بیشتری روبرو بودند. در برخی از کشورهای خاورمیانه و آسیای جنوب شرقی، به دلیل موقعیت جغرافیایی که بخشی از "مثلث طلایی" تولید تریاک است، همچنان تولید و مصرف تریاک وجود دارد.

مصرف طولانی مدت و اعتیاد به تریاک می‌تواند تاثیرات منفی جدی بر سلامت جسمی و روانی، وضعیت اجتماعی و اقتصادی فرد داشته باشد. اعتیاد به تریاک ممکن است فرد را به سوی انزوا، فقدان توانایی در حفظ روابط سالم، و از دست دادن علاقه به فعالیت‌ها و مسئولیت‌های روزمره سوق دهد.تجارت و مصرف تریاک، به ویژه در کشورهایی که تولید یا مصرف آن بالا است، می‌تواند تاثیرات چشمگیری بر جامعه داشته باشد. این شامل افزایش جرم و خشونت خانگی، تنبلی و عدم مسئولیت پذیری، و تضعیف ساختارهای خانوادگی و اجتماعی، فرار از مسئولیت، تمایل به فساد، پرحرفی و داستان سرایی و مهمتر از همه توهم دشمنی است. مصرف تریاک هیچوقت در غرب به صورت گسترده و همه گیر متداول نشد. اما در خاورمیانه و آسیای شرقی در بین همه اقشار مخصوصا قشر حکومتی و ثروتمند توسعه یافت و عادی سازی شد. در طول تاریخ معاصر بسیاری از خیانت ها و تصمیمات غلط توسط افرادی صورت گرفت که به این مواد آلوده بودند.

هروئین

و اما هروئین، که به صورت علمی دی‌استیل‌مورفین نامیده می‌شود، برای اولین بار در سال ۱۸۷۴ توسط دانشمند انگلیسی، C.R. Alder Wright، سنتز شد. اما تولید تجاری آن به عنوان یک داروی سرفه و ضد درد توسط شرکت آلمانی Bayer در سال ۱۸۹۸ آغاز شد.دوره اوج مصرف هروئین در ابتدا به عنوان جایگزینی برای مورفین (تریاک) و به منظور کمک به درمان اعتیاد به مورفین و سایر مواد افیونی معرفی شد. با این حال، سریعاً مشخص شد که هروئین خود بسیار اعتیادآور است. در قرن بیستم، به ویژه در دهه‌های ۱۹۶۰ و ۱۹۷۰، مصرف هروئین در بسیاری از کشورها، به ویژه در آمریکا، افزایش یافت.

هروئین یک ماده مخدر قوی است که تاثیراتی مانند احساس سرخوشی، کاهش درد و تغییر در تجربه ادراکی مصرف‌کننده دارد. این ماده می‌تواند منجر به اعتیاد شدید، اوردوز و مرگ شود. استفاده طولانی مدت هروئین همچنین می‌تواند به مشکلات جدی سلامتی مانند آسیب به کبد و کلیه، عفونت‌های ویروسی مانند HIV و هپاتیت، و مشکلات روانی منجر شود.

افزایش مصرف هروئین و سایر مواد مخدر در دهه‌های ۱۹۶۰ و ۱۹۷۰ در جهان باعث تغییرات قابل توجهی در جامعه شد، از جمله افزایش جرم و بزهکاری عمومی، از بین رفتن پیوستگی میان جوامع کوچک و تاثیرگذار. اعتیاد به هروئین می‌تواند به فرسایش سریع سلامتی، روابط و وضعیت اقتصادی منجر شود. این وابستگی شدید ممکن است فرد را به سمت رفتارهای خطرناک و غیرقانونی سوق دهد و جوامع را دچار ناهنجاری های بسیاری کند. در همان دهه های اولیه تولید هروئین استفاده اش میان هنرمندان و روشنفکران هرچند به صورت مقطعی باعث شکوفایی آثار آنها می شد اما بازتاب بسیار مخربی در جامعه نیز به همراه داشت از جمله قانون گریزی، اعتراض و انزوا. یکی از نمونه های قابل لمس برای ایرانیان شیوع مصرف این ماده میان هنرمندان و روشنفکران ایرانی در دهه شصت و هفتاد میلادی است که باعث مشارکت آنها در جریانی شورشی به عنوان انقلاب شد و جامعه ایران رو به توسعه را به تباهی کشاند. بسیاری از معتادین به هروئین چون فرهاد مهراد خواننده و نوازنده مذهبی، احمد شاملو شاعر با اندیشه های چپ، داریوش اقبالی خواننده سیاسی دهه ها بعد از ترک کردن به تاثیر این مواد در انتخاب اشتباهشان اعتراف کردند اما دیگر کار از کار گذشته بود.

مشابه چنین اتفاقی در آمریکا در دهه شصت و هفتاد نیز اتفاق افتاد که منجر به توسعه فقر شدید و ناهنجاری های جبران ناپذیری میان جامعه سیاه پوستان آمریکایی شد که برخی معتقدند هنوز بعد از گذشت بیش از شصت سال جبران نشده است.

ال اس دی

و اما تولید ال اس دی یا اسید (Lysergic acid diethylamide) برای اولین بار در سال ۱۹۳۸ توسط آلبرت هافمن، یک دانشمند سوئیسی در شرکت داروسازی Sandoz (اکنون بخشی از Novartis) تولید شد. هافمن در تلاش برای ایجاد یک محرک تنفسی و گردش خون، به طور تصادفی این ماده را سنتز کرد و پنج سال بعد در سال ۱۹۴۳، اثرات روانگردان آن را کشف کرد.

در دهه ۱۹۶۰، LSD در میان جوانان و فرهنگ ضدفرهنگی در کشورهایی مانند آمریکا و بخش‌هایی از اروپا به شهرت رسید. این دوره، که به عنوان دوره "عشق آزاد" و مخالفت با جنگ ویتنام شناخته می‌شود، با گسترش مصرف اسید و سایر مواد روانگردان مشابه در جنبش‌های اجتماعی و فرهنگی همراه بود. اسید یا ال اس دی تاثیرات قوی روانگردان بر روی مصرف‌کننده دارد که شامل تغییرات در ادراک حسی، افکار، خلق و خو و احساس زمان و فضا می‌شود. ‏ال اس دی تجربیات شدید بصری و شناختی ایجاد می‌کند که به عنوان “سفر” شناخته می‌شود. مصرف‌کنندگان ممکن است رنگ‌ها، صداها و تصاویر را به شکلی عمیقاً تغییر یافته تجربه کنند، اغلب همراه با احساسات عمیق اتحاد با جهان و تجربیات معنوی. تجربیات ناشی از این ماده می‌تواند نگرش فرد را نسبت به زندگی و معنویت تغییر دهد، گاهی اوقات منجر به تغییرات دائمی در دیدگاه‌ها و ارزش‌های شخصی می‌شود. این تغییرات ممکن است تاثیری مثبت یا منفی بر تصمیم‌گیری‌ها و رفتارهای فرد داشته باشد.برخی از تجربیات ممکن است مثبت (مانند احساس اتحاد با جهان) و برخی منفی (مانند ترس‌های شدید یا تجربیات ناخوشایند) باشد.

استفاده از LSD و سایر روانگردان‌ها در دهه ۱۹۶۰ باعث تغییرات قابل توجهی در نسل جوان شد، از جمله افزایش شک و تردید در مورد ارزش‌های سنتی، ایجاد جنبش‌های ضدفرهنگی و تاثیر آن‌ها بر موسیقی، هنر، ادبیات و سیاست. این دوره همچنین با ترویج ایده‌هایی مانند صلح، محبت و آزادی فردی همراه بود. نگرانی‌ها در مورد ایمنی و تاثیرات اجتماعی مصرف LSD و سایر مواد روانگردان مخصوصا در اوج جنگ‌ فرسایشی ویتنام و اعتراض مردمی و عدم مشارکت در جنگ به سخت‌گیری‌های قانونی و کنترل‌های بیشتر در اواخر دهه ۱۹۶۰ و اوایل دهه ۱۹۷۰ منجر شد. در آمریکا، LSD در سال ۱۹۶۸ به طور کامل، غیرقانونی اعلام شد و در دهه ۱۹۷۰، با تصویب قوانین مواد مخدر، به شدت تحت نظارت و کنترل قرار گرفت. این اقدامات قانونی تا حد زیادی مصرف عمومی این ماده و سایر روانگردان‌ها را کاهش داد، اگرچه استفاده و علاقه به مطالعه علمی و پزشکی LSD همچنان ادامه داشت. برخی معتقد هستند رشد و توسعه تکنولوژی و هنر مدیون تاثیرات مصرف این ماده میان جوانان مخصوصا قشر خلاق و هنرمند بود. چندین شخصیت تاثیرگذار در دنیا وجود دارند که گزارش‌ها و شواهدی مبنی بر مصرف LSD در دوران جوانی آن‌ها وجود دارد. باید توجه داشت که در برخی موارد، این اطلاعات بر اساس اظهارات خود افراد و یا گزارش‌های منتشر شده است و نمی‌توان به طور قطعی در مورد تاثیر مستقیم این مصرف بر دستاوردهای آن‌ها نتیجه‌گیری کرد. در اینجا به چند نمونه اشاره می‌کنیم:

استیو جابز

بنیان‌گذار شرکت اپل یکی از مشهورترین شخصیت‌هایی است که علناً در مورد تجربیاتش با LSD صحبت کرده است. او این تجربه را یکی از مهم‌ترین اتفاقات زندگی‌اش دانسته و گفته است که این ماده بر دیدگاه‌ها و ابتکاراتش تاثیر گذاشته است.

فرانسیس کریک

برخی گزارش‌ها ادعا کرده‌اند که کریک، که یکی از کشف‌کنندگان ساختار دو رشته‌ای DNA است، در زمان کار بر روی این کشف تحت تاثیر LSD بوده است. با این حال، این ادعاها همیشه موضوع بحث و مناقشه بوده‌اند.

ریچارد آلپرت (رام داس)

یکی از محققان هاروارد که به همراه تیموتی لری در تحقیقات روان‌شناسی مشارکت داشت، به مطالعه LSD پرداخت. بعد‌ها به عنوان یک معلم روحانی تحت نام رام داس شناخته شد و تجربیات معنوی خود را به اشتراک گذاشت.

کن کیزی

نویسنده معروف کتاب “یک پرواز بر فراز آشیانه فاخته”، که در دهه ۶۰ میلادی نقش کلیدی در فرهنگ ضدفرهنگ و مصرف LSD داشت.

کوکائین

کوکائین یا کوک از برگ گیاه کوکا که بومی آمریکای جنوبی، به ویژه کشورهایی مانند بولیوی، پرو و کلمبیا است، استخراج می‌شود. استفاده از برگ کوکا به صورت سنتی و دارویی به هزاران سال پیش برمی‌گردد. اما استخراج خالص کوکائین و استفاده از آن به عنوان یک ماده مخدر قوی، در قرن ۱۹ آغاز شد.

مصرف کوکائین به عنوان یک ماده مخدر تفریحی در دهه‌های ۱۹۷۰ و ۱۹۸۰ در آمریکای شمالی و بخش‌هایی از اروپا به اوج رسید. این دوران، به ویژه در میان جوامع ثروتمند و در محیط‌های مهمانی و کلوپ‌ها، شاهد افزایش چشمگیر مصرف کوکائین بود. کوکائین یک محرک قوی است که تاثیراتی مانند افزایش انرژی، بالا رفتن خلق و خو را به دنبال دارد. کوکائین احساسات شدیدی از سرخوشی، افزایش اعتماد به نفس، مثبت اندیشی کاذب، میل رضایت از خویش را فراهم می‌کند. با این حال، این اثرات موقتی هستند و اغلب با افت شدید خلق و خستگی را به دنبال دارند.

مصرف مداوم کوکائین می‌تواند به اعتیاد، اختلالات روانی و مشکلات قلبی عروقی و مرگ زودرس و ناگهانی منجر شود. شاید جامعه مرفه و ثروتمند امروز ایران یکی از نمونه های عینی برای اثرات سو این ماده است. شنیدن خبر مرگ های پشت سر هم قشر سی تا پنجاه ساله بر اثر ایست قلبی در میان جامعه هنرمندان و ثروتمندان بی ربط به شیوع استفاده از این ماده نیست.

وابستگی به کوکائین ممکن است تاثیرات منفی عمیقی بر زندگی شغلی، اجتماعی و خانوادگی فرد نیز داشته باشد. چون این ماده به مراتب گران تر و غیر قابل دسترس تر از سایر مواد مخدر است و استفاده از آن آسان و تاثیر آن سریع است. به طور کلی میان جامعه کارآفرین محبوبیت زیادی دارد که منجر به تصمیمات غیر متعارف، رقابت های بی منطق و نوعی قمار با زندگی می شود.

تجارت غیرقانونی کوکائین همچنین باعث بروز درگیری‌های مسلحانه و ناامنی در کشورهای تولیدکننده و مسیرهای قاچاق شده است و اینچنین مبارزه با تولید، قاچاق و مصرف غیرقانونی کوکائین به یک چالش بزرگ بین‌المللی تبدیل شده است. با وجود پیشگیری های سخت حکومتی و رقابت تولید کنندگان تریاک و هروئین در شرق و تولید کنندگان مواد شیمیایی با تولیدکنندگان کوکائین در آمریکای جنوبی با این حال، بازار جهانی برای این ماده مخدر همچنان پررونق است و تاثیرات اجتماعی و اقتصادی مصرف کوکائین همچنان موضوعی نگران‌کننده باقی مانده است.

کریستال

کریستال متامفتامین که به طور عامیانه به عنوان کریستال مت شناخته می‌شود، برای اولین بار در اوایل قرن بیستم توسط دانشمندان ژاپنی سنتز شد. این ماده ابتدا برای افزایش بیداری و بهبود عملکرد نظامی و بعدتر به عنوان یک دارو برای درمان اختلالاتی مانند چاقی و افسردگی مورد استفاده قرار گرفت.

مصرف کریستال مت در دهه‌های ۱۹۸۰ و ۱۹۹۰، به ویژه در آمریکای شمالی، افزایش یافت. این ماده به دلیل تاثیرات بسیار قوی و اعتیادآورش به سرعت محبوبیت پیدا کرد. در این دوره، تولید غیرقانونی و توزیع کریستال مت به یک مسئله عمده تبدیل شد.

کریستال مت یک محرک قوی است که می‌تواند احساس شدید انرژی و بیداری ایجاد کند. مصرف‌کنندگان ممکن است برای ساعت‌ها یا روزها بدون خواب احساس سرخوشی کنند. به همین دلیل اشاعه مصرف این دارو در جنگ و میان نیروهای خشن هر روز بیشتر شده تا جایی که گزارش های زیادی از توزیع و مصرف شدید این دارو‌ میان شبه نظامیان اسلامی در خاورمیانه و حتی گروه های سرکوب حکومتی در ایران بیرون آمد. این دارو و شاخه های بسیار زیادی که دارد باعث زوال خِرَد و از دست رفتن حس ترحم و همچنین حس فرمانبرداری بالا برای اعمال خشونت می شود. با این حال، افت شدید خلق پس از اثر دارو می‌تواند به استرس روانی و افسردگی و حتی اقدام به آزار دیگران یا خود فرد مصرف کننده و خودکشی منجر شود. مصرف بلندمدت مت می‌تواند به آسیب‌های جدی به سلامتی مانند مشکلات دندانی (مت موث)، آسیب به اعصاب و مغز، مشکلات پوستی، افزایش رفتارهای خطرناک و اختلالات روانی منجر شود.

افزایش مصرف کریستال مت تاثیرات گسترده‌ای بر جوامع داشت، از جمله افزایش جرم و خشونت، فشار بر سیستم‌های بهداشتی و درمانی، و تاثیرات منفی بر خانواده‌ها و جوامع محلی. این ماده به علت ارزانی قابل دسترس برای قشر فقیر و رنج کشیده است و آن را مثل سلول های سرطانی به جان جوامع می اندازد. تولید انبوه انواع آن ساده و در همه جای دنیا امکان پذیر است. این ماده یکی از ابزارهای جنگ‌سرد برای زوال جوامع بوده که امروزه تجارتش میان گروه های تروریستی به یک روال تبدیل شده.

ماریجوآنا

و اما تجربیات حسی و روانی ناشی از مصرف ماریجوآنا چگونه است؟ ماریجوآنا، که از گیاه کانابیس ساتیوا استخراج می‌شود، یکی از رایج‌ترین مواد مخدر تفریحی در جهان است. ماده فعال اصلی در ماریجوآنا، تتراهیدروکانابینول (THC)، تجربیات حسی و روانی متنوعی را در مصرف‌کنندگان ایجاد می‌کند.

ماریجوآنا می‌تواند احساسات سرخوشی، آرامش و خنده را تحریک کند. برخی از مصرف‌کنندگان همچنین تغییرات در ادراک زمان، افزایش حساسیت حسی و تجارب تجسمی را گزارش می‌کنند. با این حال، در برخی موارد، مصرف ماریجوآنا می‌تواند باعث اضطراب، پارانویا و اختلال در تمرکز شود. استفاده مداوم از ماریجوآنا می‌تواند بر عملکرد شغلی و تحصیلی، روابط اجتماعی و سلامت روانی تاثیر بگذارد. در حالی که برخی از مصرف‌کنندگان ممکن است از آن برای کاهش استرس و بهبود خلق و خو استفاده کنند، استفاده طولانی مدت می‌تواند به کاهش انگیزه و عدم مشارکت در فعالیت‌های اجتماعی و حرفه‌ای منجر شود. برخی معتقد هستند در سالهای اخیر به جهت پیچیده تر شدن اوضاع سیاسی و اقتصادی دنیا و احتمال یک قیام اعتراضی عمومی، قدرت ها تمام تلاششان را برای آزاد سازی ‌ و ترویج مصرف ماریجوآنا میان جوامع انجام میدهند تا به این ترتیب با کاهش خشونت اعتراضی و انگیزه مشارکت مردم در فعالیت های سیاسی و اجتماعی از آن به عنوان یک ابزار کنترل فعال استفاده کنند. همین گروه اعتقاد دارند ممنوعیت ماریجوآنا در دهه هفتاد نیز بر همین اصل برای کشاندن مردم به میدان جنگ و ترویج خشونت بود تا با جریانهای آزادی خواهی و صلح طلبانه دهه هفتاد مقابله کنند که تاثیر گذار هم بود.

در حالی که حکومت ها اعتقاد دارند آزادسازی ماریجوآنا به افزایش درآمدهای مالیاتی و بهبود دسترسی به درمان‌های مبتنی بر کانابیس کمک کرده و تا حد زیادی جلوی ترویج سایر موادهای مخدر خطرناک‌را به خصوص میان قشر جوان گرفته است. استفاده روزانه این ماده میان قشر جوان قدرت ریسک پذیری و اعتراضی آنها را کاهش داده و موجب بالا رفتن قدرت پذیرش آنها می شود اما این تغییر بنا به شرایط جامعه بازخوردهای متنوعی دارد. اگر فرد در جامعه سالم و عادل رشد کند بالا رفتن قدرت پذیرش به رشد جامعه و فرد می تواند کمک کند و بالعکس اگر در جامعه ای مثل ایران مملو از نابرابری ها و آسیب باشد این بی حسی می تواند به نفع حکومت و در جهت اعمال فشار بیشتر بر جامعه و ایجاد ترس میان اقشار تاثیرگذار و در نهایت خفقان و سرکوب باشد.

تجارت مواد مخدر

ارزش دقیق تجارت جهانی مواد مخدر به صورت سالانه به راحتی قابل تعیین نیست، زیرا بخش عمده‌ی این تجارت در بازارهای زیرزمینی و غیرقانونی انجام می‌شود. با این حال، گزارش‌های مختلف نشان می‌دهند که این تجارت چند صد میلیارد دلار ارزش دارد و یکی از پرسودترین فعالیت‌های غیرقانونی در سطح جهانی است.

تولید و توزیع مواد مخدر در مناطق مختلف جهان به نوع ماده مخدر و شرایط جغرافیایی و اقتصادی کشورها بستگی دارد. به عنوان مثال کوکائین عمدتاً در کلمبیا، پرو و بولیوی تولید شده و از آمریکای لاتین به بازارهای اصلی مصرف مانند آمریکای شمالی و اروپا قاچاق می‌شود. اصلی‌ترین منبع تولید هروئین در دنیا "هلال طلایی" شامل افغانستان (که بزرگترین تولیدکننده هروئین در جهان است)، پاکستان و ایران است، همچنین "مثلث طلایی" شامل لائوس، میانمار و تایلند. هروئین عمدتاً به بازارهای اروپا، آسیا و آمریکای شمالی قاچاق می‌شود.

اما متامفتامین در کشورهای مختلفی مانند مکزیک (برای بازار آمریکای شمالی) و برخی کشورهای آسیای جنوب شرقی (برای بازار محلی و صادرات به دیگر نقاط) انجام می‌شود. گزارش‌های متعددی وجود دارد که نشان می‌دهند طی سالهای اخیر سوریه به یک مرکز بزرگ برای تولید و قاچاق متامفتامین، به ویژه کریستال مت تبدیل شده است. به‌ویژه در دوران جنگ داخلی. بی‌ثباتی سیاسی و اقتصادی، شرایطی را فراهم کرده که در آن تولید مواد مخدر به عنوان منبع درآمد برای برخی گروه‌ها مطرح شده است. لبنان نیز در گزارش‌ها به عنوان یک کشور مرتبط با تجارت مواد مخدر، از جمله قاچاق کپتاگون و سایر محرک‌ها مطرح شده است. عراق نیز با چالش‌های مشابهی در زمینه قاچاق مواد مخدر و داروهای تقلبی مواجه است. با وجود اینکه این کشور بیشتر به عنوان مسیر ترانزیتی مطرح است.

و اما کانابیس یا ماریجوآنا نیز به طور تقریبی در همه جای جهان تولید می‌شود. برخی کشورها مانند کانادا، برخی ایالات های آمریکا و اروگوئه قوانینی را برای قانونی‌سازی تولید و مصرف آن اجرا کرده‌اند.

شایان توجه است که تجارت مواد مخدر و تجارت اسلحه دو فعالیتی هستند که اغلب در کشورهایی با عدم ثبات امنیتی، به هم تنیده می‌شوند. این ارتباط دلایل متعددی دارد، که عمدتاً شامل جنبه‌های اقتصادی و تاثیر آن‌ها بر قدرت و کنترل مناطق خاص است. یکی از جنبه های کلیدی این درهم‌تنیدگی، جنبه مالی آن است. تجارت مواد مخدر می‌تواند منبع قابل توجهی برای تامین مالی فعالیت‌های نظامی و تروریستی باشد. گروه‌های مسلح و سازمان‌های تروریستی گاهی اوقات در تجارت مواد مخدر دخیل هستند تا از طریق آن بودجه‌ای برای خرید اسلحه و حمایت از عملیات‌های نظامی خود فراهم کنند. جنبه دیگر توسعه خشونت است. هم تجارت اسلحه و هم تجارت مواد مخدر می‌توانند به تقویت سیکل خشونت کمک کنند. واضح است که کنترل مناطق تولید و قاچاق مواد مخدر نیازمند استفاده از خشونت و اسلحه است و این امر خود به خود منجر به افزایش تقاضا برای خرید اسلحه‌ در این مناطق می‌شود. کشورهایی که دچار عدم ثبات امنیتی هستند، کنترل دولت‌ها بر مناطق گسترده‌ای ضعیف است یا حتی وجود ندارد. این وضعیت به گروه‌های مسلح اجازه می‌دهد که در تجارت مواد مخدر و قاچاق اسلحه دخالت کنند، که این خود عدم ثبات را بیشتر و بیشتر تقویت می‌کند. مثالهایی مانند نارکو-تروریسم در کلمبیا، نقش طالبان در تجارت تریاک در افغانستان، دخالت گروه‌های مسلح در قاچاق مواد مخدر در غرب آفریقا، و یا گروه های تروریستی چون سپاه پاسداران یا حزب الله در لبنان، سوریه و یمن نشان‌دهنده پیچیدگی‌های این ارتباط هستند. ارتباط بین تجارت مواد مخدر و اسلحه یک مسئله پیچیده با پیامدهای گسترده امنیتی، اقتصادی و اجتماعی است که مبارزه با آن نیازمند همکاری‌های بین‌المللی گسترده و رویکردهای چندوجهی است که تا به امروز عملی نشده. همانطور که در دهه‌های ۱۹۸۰ و ۱۹۹۰، گزارش‌ها و تحقیقاتی وجود داشته که ادعا می‌کنند سازمان سیا (CIA) و کارتل‌های مواد مخدر در آمریکای جنوبی، به ویژه در کلمبیا، به نوعی با یکدیگر همکاری داشته‌اند. امروزه در خاورمیانه نیز چنین همکاری های مشابهی به چشم می خورد.

یکی از مشهورترین موارد مربوط به ادعای همکاری بین CIA و کارتل‌های مواد مخدر به تامین مالی گروه‌های کونترا در نیکاراگوئه برمی‌گردد. گروه‌های کونترا تلاش می‌کردند دولت ساندینیستی متمایل به کمونیسم را سرنگون کنند. گفته می‌شود که CIA از فروش مواد مخدر برای تامین بخشی از هزینه های مالی مورد نیاز گروه‌های کونترا استفاده کرده است. این موضوع به خصوص پس از انتشار گزارشی توسط روزنامه‌نگار"گری وب" در سری مقالاتی تحت عنوان "تاریک‌ترین تجارت" (Dark Alliance) در سال ۱۹۹۶ قوت گرفت. ادعای این روزنامه‌نگار مبنی بر اینکه CIA به طور مستقیم در تجارت مواد مخدر دخیل بوده تا پولی برای کونتراها فراهم کند، به بحث‌های گسترده‌ای تبدیل شد.

سرآخر باید یادآوری کنم طبق گزارشهای مستند، تجارت و توزیع مواد مخدر و اسلحه ارتباط مستقیم با تجارت ترافیک انسانی نیز دارد. این یعنی همان هایی که اسلحه برای جنگ ها و آشوب ها تهیه و توزیع می کنند، مواد مخدر و انسان هم قاچاق می‌کنند. تجار مواد مخدر و اسلحه، به واسطه درآمدهای کلان و شبکه‌های گسترده‌ای که از طریق فعالیت‌های غیرقانونی خود ایجاد کرده‌اند، می‌توانند تاثیر قابل توجهی بر سیاست کشورها داشته باشند. این تاثیر اغلب از طریق تزریق پول به فعالیت‌های سیاسی، لابی‌گری یا حتی فساد مستقیم مقامات و سیاستمداران صورت می‌گیرد. تجار مواد مخدر و اسلحه می‌توانند از طریق تزریق مستقیم پول به کمپین‌های انتخاباتی یا حمایت مالی از حزب‌ها و نامزدهای خاص، بر نتایج انتخابات و تصمیمات سیاسی تاثیر بگذارند. این امر می‌تواند به آن‌ها دسترسی به سیاستمداران و تصمیم‌گیرندگان را ممکن سازد تا منافع خود را تامین کنند. با استفاده از درآمدهای حاصل از فعالیت‌های غیرقانونی، این افراد ممکن است برای تغییر یا حفظ قوانین و مقررات به نفع خود اقدام به لابی‌گری کنند. در مواردی، این تلاش‌ها می‌تواند شامل رشوه به مقامات برای اجتناب از پیگرد قانونی یا کسب اطلاعات داخلی باشد.

در برخی موارد، تجار مواد مخدر و اسلحه می‌توانند بر سیاست خارجی کشورها نیز تاثیر داشته باشند، به ویژه اگر منافع آن‌ها با منافع ملی یا بین‌المللی در تعارض باشد. این امر می‌تواند شامل تحریک یا حمایت از جنگ‌های نیابتی و منازعات مسلحانه در مناطقی باشد که در آن‌ها فعالیت می‌کنند. وجود و نفوذ گسترده تجار مواد مخدر و اسلحه در سیاست می‌تواند چالش‌های قابل توجهی برای حکومت‌ها ایجاد کند. این شامل تضعیف حکومت داری، فساد اداری و قضایی، و تضعیف اعتماد عمومی به نهادهای دولتی است. نفوذ تجار مواد مخدر و اسلحه بر سیاست کشورها یک موضوع پیچیده است که عموما از چشم مردم کشورهای غربی و توسعه یافته پنهان است و همین موضوع باعث نفوذ بیش از حد و پنهان این دستهای خونی در تعیین سیاست خارجی این کشورها و درد و رنج مردمان در کشورهای تولید کننده شده است.

هیربد

آپریل ۲۰۲۴